شیخ مفید متوفی ۴۱۳ قمری در کتاب شریف الارشاد جلد ۲ صفحه ۵ می‌گوید: کنیه امام مجتبی ابومحمد است و او در شب نیمه ماه رمضان از سال سوم هجری در مدینه منوره متولد گردید.

انس بن مالک صحابی معروف رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می‌گوید: هیچکس به اندازه حسن بن علی علیهما السلام به رسول خدا شبیه نبود (الارشاد جلد ۲ صفحه ۶). در این نوشتار کوتاه نیم نگاهی به اصحاب و یاران باوفای آن امام شهید می‌افکنیم تا شاید راهی جهت شناخت ظاهری آن امام مظلوم پیدا کنیم.

شیخ طوسی متوفای ۴۶۰ در کتاب ارزشمند الارشاد افراد متعددی از اصحاب آن حضرت را نام می‌برد که مجموعاً ۴۱ نفر هستند. در اینجا به شرح حال برخی از آنها می‌پردازیم.

۱. جابربن عبدالله انصاری

شیخ طوسی در کتاب رجال خود صفحه ۹۳ نام این چهره درخشان و صحابی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را آورده است. جالب است که جابر هفت تن از معصومین علیهم السلام را درک کرد: رسول خدا، امیرالمومنین، امام حسن مجتبی، امام حسین، امام زین العابدین، امام باقر علیهم السلام و حضرت صدیقه شهیده فاطمه زهرا سلام الله علیها. این صحابی بزرگ رسول خدا در ۱۸ جنگ از جنگ‌های پیغمبر اکرم حضور داشت (مستدرکات علم رجال الحدیث جلد ۲ صفحه ۹۹) مزی در تهذیب الکمال جلد ۴ صفحه ۴۴۸ می‌نویسد: او در تمام غزوات پیامبر حضور داشت مگر در بدر و احد.

روایتی از جابربن عبدالله انصاری

جناب ابن عساکر شافعی مذهب در کتاب تاریخ دمشق جلد ۴۵ صفحه ۲۰۶ روایتی را به طور مسند از جابر بن عبدالله انصاری نقل کرده که رسول خدا فرمود: بر روی درب بهشت نوشته شده: «لا اله الا الله محمد رسول الله أیدته بعلی قبل أن یخلق السماوات والأرض بألفی سنة» یعنی خدایی جز خدای یگانه نیست محمد رسول خداست و او را با علی تایید کردم دو هزار سال قبل از آنکه آسمان‌ها و زمین خلق شوند.

۲. اصبغ بن نباته

یکی از نیروهای زبده و فرمانبردار و شمشیر به دست امیرالمومنین سلام الله علیه اصبغ بن نباته است که از او به شرطة الخمیس یاد می‌شود. نصر بن مزاحم متوفای ۲۱۲ در کتاب وقعة صفین، صفحه ۴۰۰ از او به «وکان من ذخائر علی»یاد کرده است یعنی او یکی از ذخیره‌های امیرالمومنین است.

مرحوم نجاشی متوفای ۴۵۰ از او در کتاب رجال خود صفحه ۸ به عنوان یکی از خواص امیرالمومنین علیه السلام یاد کرده که عمر طولانی یافت.

روایتی از اصبغ بن نباته

مرحوم ابن شاذان قمی متوفای قرن چهارم در کتاب فضائل صفحه ۶۳ روایتی را با سندی از اصبغ بن نباته نقل می‌کند: سلمان فارسی از امیرالمومنین علیه السلام نقل می‌کند که از رسول خدا شنیدم که فرمود: بر شما باد به علی بن ابیطالب زیرا او مولای شماست، پس او را دوست بدارید، او بزرگ شماست پس از او تبعیت کنید، او عالم شماست پس او را گرامی بدارید، او راهبر شما به سوی بهشت است پس او را عزیز شمارید و زمانی که شما را فراخواند پس او را اجابت کنید و هر وقت شما را به کاری امر کرد از او اطاعت کنید.

ابوالجارود می‌گوید: به اصبغ بن نباته گفتم: مقام و منزلت علی نزد شما چگونه است؟ اصبغ پاسخ داد: نمی‌دانم چه می‌گویی الا اینکه شمشیرهای ما روی شانه‌های ما است هر کسی که آن حضرت اشاره کند او را خواهیم کشت. (رجال کشی صفحه ۱۰۳، قاموس الرجال جلد ۲ صفحه ۱۶۳)

۳. حارث همدانی

شیخ طوسی در کتاب رجال صفحه ۹۴ نام او را در یاران و تربیت یافتگان امام مجتبی علیه السلام ذکر کرده است. مرحوم علامه حلی او را از اولیای از اصحاب امیرالمومنین علیه السلام ذکر کرده است. (خلاصه، صفحه ۵۴) ابن ابی داوود او را به عنوان کسی که فقیه‌ترین مردم و محبوب‌ترین مردم و پایبند به حق الناس بوده ذکر کرده است و تاریخ وفات او را سال ۶۵ قمری بیان کرده است. (منتهی المقال جلد ۲ صفحه ۳۱۴)

۴. شهید حجر بن عدی

حجر نیز در ردیف یاران و اصحاب امام مجتبی علیه السلام ذکر شده است. او در صفین به دست معاویه به درجه رفیع شهادت رسید و افتخار در رکاب امام زمان خود بودن را در زندگی خود ثبت کرد. امام حسین علیه السلام در نامه‌ای که در جواب معاویه بود، نوشت: آیا تو قاتل حجر بن عدی نیستی؟! ( منتهی المقال جلد ۲ صفحه ۳۳۷)

۵. رشید هجری

نامش را شیخ طوسی در رجال صفحه ۹۴ در ردیف یاران و اصحاب امام حسن مجتبی علیه السلام آورده است. امیرالمومنین علیه السلام نامش را رشید البلایا نامید. (منهج المقال جلد ۳ صفحه ۲۳۸) به او علم بلایا و منایا عطا شده بود. مرحوم کفعمی رشید را از موابین ائمه علیهم السلام ذکر کرده (مصباح جلد ۲ صفحه ۲۱۷) یعنی او از مقربان و نزدیکان امامان بوده است.

۶. کمیل بن زیاد نخعی

نامش کمیل در ردیف یاران امام مجتبی علیه السلام ذکر شده است. مرحوم برقی او را از یاران و اصحاب خاص علی علیه السلام قرار داده. (رجال برقی، صفحه ۶) امیرالمومنین علیه السلام خبر شهادتش به وسیله حجاج بن یوسف ثقفی  را به او داد. (ارشاد مفید جلد ۱ صفحه ۳۲۷؛ تهذیب التهذیب جلد ۸ صفحه ۴۰۲) کمیل جزء ۱۰ نفری است که امیرالمومنین علیه السلام او را از افراد مورد اطمینان و ثقه خود قرار داده بود. (مستدرکات علم رجال الحدیث جلد ۸ صفحه ۳۱۴)

۷. عمرو بن الحمق

وی جزء صحابه و از حواریون امیرالمومنین علیه السلام است. (رجال شیخ صفحه ۹۵، رجال کشی صفحه ۴۱۸) مرحوم فضل بن شاذان می‌گوید: او از کسانی است که در ایمان سبقت گرفت و به امیرالمومنین باور داشت. (خلاصه علامه حلی صفحه ۱۲۰) عمرو کسی است که امام حسین علیه السلام در نامه‌ای که به معاویه نوشت یادآور شد که آیا تو قاتل عمرو بن الحمق نیستی؟! (رجال کشی صفحه ۴۷)

۸. ابوالاسود دئلی

وی از یاران امام مجتبی علیه السلام است. (رجال شیخ طوسی صفحه ۹۲) ذهبی از او به علامه فاضل و قاضی بصره یاد کرده است. (سیر اعلام النبلا جلد ۴ صفحه ۸۱) ذهبی نیز درباره شخصیت ابوالاسود می‌گوید: او از چهره‌های برجسته شیعه و کسی است که از عقل و رأی کاملی برخوردار است. (سیر اعلام النبلا جلد ۴ صفحه ۸۱ ؛ تاریخ الاسلام، حوادث سال ۶۱ صفحه ۲۷۸) عجلی او را اول واضع علم نحو می‌داند. (تاریخ الثقات صفحه ۲۳۸)

روایت ابوالاسود

ابن حجر در لسان المیزان جلد ۶ صفحه ۷۸ با سندی از ابوالاسود نقل کرده که از ابوبکر شنیدم که گفت: ای مردم بر شما باد به علی بن ابی طالب زیرا من از رسول خدا شنیدم که فرمود علی از همه آنچه خورشید بر آن می‌تابد و غروب می­کند برتر است.